Efendiler!
Meşhudatımın en kıymetli kısmı bu güzel mıntıkanın samimi halkının çok münevver ve çok geniş ve yüksek bir zihniyet sahibi olmalarıdır.İtiraf etmeliyim ki bu seyahatimden evvelki malümatım , meşhudatımın hasıl ettiği kanaatlerden çok başka idi.Muhterem mebuslarınız Ali Rıza Bey , Mehmet Fuat Bey gibi zevat bulunmasaydılar , sizi mümkün olduğu kadar olduğunuzun aksine tanımak için çalışanlar ezhanı teşvişte kim bilir ne kadar ileri gitmeğe muvaffak olacaklardı.Asarı fi’liyesini memnuniyetle görmekte olduğum ali telakkiyatınız bittabi bir anda , bir günde tekevvün edemezdi.Böyle bir iddia serdetmek aynı cehalet olur.Şüphe yok , bu havalinin muhterem halkı esasen medeni tekamülün silsilei tabiyesi üzerinde ilerlemekte idi.Ve ilerlemektedir.Bu gün ben o tekamülün tabii tecelliyatının mesud bir şahidi bulunuyorum.Bu hakikatın aksini ifade ve izah ederek teceddüt hatvelerimizi felce uğratmaya yeltenen sebükmağza , hükümlerini verirken kendi yarım yamalak ilimlerine , çürük mantıklarına , nakafi akıllarına istinat etmiş olduklarına sanip oluyorum.Bu zavallı hodbinler böyle yapacaklarına halkın hissi selimine müracaat etselerdi , ondan feyiz ilham alsalardı , kendilerine bu gün şayanı hande hacil bir vaziyette bırakan bu kadar müstekreh hatalara düşmezlerdi.Fakat hissi selimin ; akıl , mantık ve marifetin fevkinden haizi ehemmiyet olduğunu takdir etmek yalancı alimlerin işine gelmez.
Arkadaşlar ,
Milletimizin sağlam bir şuura malik olduğuna , kahramanı olduğu büyük ve fi’li asar ve hadisattan sonra kimsenin şüphe etmeğe hakkı kalmamıştır.Şuur daima ileri ve yeniliğe götürür.Ricat kabul etmez bir haslet olduğuna göre , Türkiye Cumhuriyeti halkı ileriye ve teceddüde uzun hatvelerle yürümeye devam edcektir.Şuura illet tari olmadıkça geriye gitmek veya tevakkuf varidi hatır dahi olamaz.Asırlarden beri masruf menfi cehdü gayretler zaman zaman milleti uykuya daldırmış olmakla beraber milletin şuurunu felce uğratmağa asla muvaffak olamamıştır.Bu hakikat milletin bugün gösterdiği asarı şuur ile kendiliğinden sabittir.Eğer şuurda maluliyet olsaydı onu bugünkü ciadetinde ihya etmek desti kudretten bile muntazam değildir.
Efendiler ,
Milletin temayülü hakikisi hilafında zehaplarda bulunanlara iltifat etmedik.Bununla bir hassa bugün çok müfterihim. Bundaki sırrı isabeti izah için derhal arzetmeliyim ki : bizim ilham menbaımız doğrudan doğruya bütün Türk Milletinin vicdanı olmuştur.Ve daima olacaktır.Bütün harareti , feyzi , kuvveti , vicdanı milliden aldıkça bu teşebbüsatımızda milletin hissi selimini rehber ittiaz ettikçe , şimdiye kadar olduğu gibi bundan sonrada milleti doğru hedeflere isal edeceğimize imanımız kavidir.
Hakiki inkilapçılar onlardır ki , terakki ve teceddüt inkilabına sevk etmek istedikleri insanların ruh ve vicdanlarındaki temayülü hakikiye nüfuz etmesini bilirler.Bu münasebetle şunu da beyan edeyimki , Türk Milletinin son senelerde gösterdiği harikaların , yaptığı siyasi ve ictimai inkilapların sahibi hakikisi bizzat kendisidir.Sizisiniz.Milletimizde bu istida-ı tekamül mevcut olmasaydı , bunu yaratmağa hiçbir kuvvet ve kudret kifayet edemezdi.Herhangi bir vaz’ı tekamülde bulunan bir kitlei beşeri , bulunduğu vaziyetten kaldırıp damdan düşer gibi filan mertebei tekamüle isal etmek ademi imkanı tabiisi muhtacı izah değildir.
… Efendiler ! yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkilapların gayesi , Türkiye Cumhuriyeti Halkını tamamen asri ve bütün mana ve eşkali ile medeni bir heyeti ictimaiye haline irsal etmektir.İnkilaplarımızın umdei asliyesi budur… bu hakikatı kabul edemeyen zihniyetleri tarumar etmek zaruridir.Şimdiye kadar bu milletin dimağını paslandıran , uyuşturan bu zihniyette bulunanlar olmuştur.Herhalde zihinlerde mevcut hurafeler kamilen tardolunacaktır.Onlar çıkarılmadıkça dimağa hakikat nurlarını infaz etmek imkansızdır.Türbelerden , yalancı evliyalardan , ölülerden istimdat etmek medeni bir heyeti ictimaiye için şindir.
… Mevcut tarikatların gayesi , kendilerine tabi olan kimseleri dünyevi ve manevi hayatta mazharı saadet kılmaktan başka ne olabilir? Bugün ilmin , fennin bütün şümuliyle medeniyetin muvahcehci şulebasında filen ve falan şeyhin irşadiyle saadeti maddiye ve maneviye arayacak kadar iptidai insanların Türkiye camiai medeniyesinde mevcudiyetini asla kabul etmiyorum.
Efendiler ve ey millet iyi biliniz ki Türkiye Cumhuriyeti şeyhler , dervişler , müritler , mensuplar memleketi olamaz.En doğru ve en hakiki tarikat , tarikatı medeniyedir.Medeniyetin emir ve talep ettiğini yapmak insan olmak için kafidir.Rüesayı tarikat bu dediğim hakikatı bütün vüzuhiyle idrak edecek ve kendiliklerinden derhal tekkelerini kapayacak , müritlerinin artık vasılı rüşt olduklarını elbette kabul edeceklerdir.
Arkadaşlar ; huzurunuzda muvacehei millete beyanı teşekkür ederken hissettiğim ve gördüğüm hususatı olduğu gibi söylemeyi tarih ve vicdan karşısında vazife bilirim.
Hükümeti Cumhuriyetimizin bir Diyanet İşleri Riyaseti Makamı vardır.Bu makam merbut müftü , hatip , imam gibi muvazzaf bir çok memurlar bulunmaktadır.Bu vazifedar zevatın ilimleri , faziletleri derecesi malumdur.Ancak bu yolda vazifedar olmayan bir çok insanlar da görüyorum ki , aynı kıyafet iktisasında berdevamdırlar.Bu gibiler içinde çok cahil hatta ümmi olanlarına tesadüf ettim.Bilhassa bu gibi cühela , bazı yerlerde halkın mümessilleriymiş gibi onların önüne düşüyorlar.Halkla doğrudan doğruya temasa adeta bir mani teşkil etmek sevdasında bulunuyorlar.Bu gibilere sormak istiyorum.Bu sıfat ve selahiyeti kimden , nereden almışlardır.Malum olduğuna göre milletin mümessilleri intihap ettikleri mebuslar ve onlardan teşekkül eden Türkiye Büyük Millet Meclisi , Meclisin itimadına mahzar Hükümeti Cumhuriyettir.Bir de mahalli müntehap belediye reisler ve heyetleri vardır.Millete hatırlatmak isterim ki , bu laubaliliğe müsaade etmek asla caiz değildir.Her halde sahibi salahiyet olmayan bu gibi kimselerin muvazzaf olan zevat ile aynı kisveyi taşımalarındaki mahzuru hükümetin nazarı dikkatine vazedeceğim.
…İnebolu’da ve bazı yerlerde söyledim.Bugünün meselesi gibi mütalaa edileceğinden burada da bahsetmek istiyorum.Her milletin olduğu gibi bizimde bir milli kıyafetimiz varmış fakat gayri kabili inkardır ki taşıdığımız kıyafet o değildir.Hatta milli kıyafetimizin ne olduğunu bilenler içimizde azdır bile.Mesela karşımda kalabalığın içinde bir zat görüyorum.Başında fes , fesin üstünde yeşil bir sarık , sırtında bir mintan , onun üstünde benim sırtımdaki gibi bir caket , daha alt tarafını göremiyorum.Şimdi bu kıyafet nedir? Medeni bir insan alelacaip kıyafete girip dünyayı kendine güldürür mü?
…Devlet memurları da , bütün millet de kıyafetlerini tashih edecektir.Fen , sıhhat noktainazarından ameli olmak itibariyle , her noktainazarından tecrübe edilmiş medeni kıyafet iktisa edecektir.Bunda tereddüte mahal yoktur.Asırlarca devam eden gafletin acı derslerini tekrarlamağa takat yoktur.Adam olduğumuzu , medeni insan olduğumuzu isbat ve izhar için icap edeni yapmakta taannüt adamlıkla kabili telif değildir.
Arkadaşlar , Türk milleti çok büyük vakalarla isbat etti ki , müceddit ve inkilapçı bir milletdir.Son senelerden mukaddem de milletimiz teceddüt yolları üzerinde yürümeğe , içtimai inkilaba teşebbüs etmemiş değildir.Fakat hakiki semereler görülemedi.Bunun sebebini araştırdınız mı? Bence işe esasından , temelinden başlanmamış olmasıdır.Bu hususda açık söyleyeyim.Bir heyeti içtimaiye , bir millet , erkek ve kadın denilen iki cins insandan mürekkeptir.Kabil midir ki , kitlenin bir parçasını terakki ettirelim.Diğerini müsamaha edelim de kitlenin heyeti umumiyesi mahzarı terakki olabilsin? Mümkün müdür ki , bir camianın yarısı topraklara zincirlerle bağlı kaldıkça diğer kısmı semalara yükselebilsin? Şüphe yok ; terakki adımları , dediğim iki cins tarafından beraber arkadaşça atılmak ve iş terakki ve teceddütte birlikte Kat’i merahil edilmek lazımdır.Böyle olursa inkilap münteci muvaffakiyet olur.Memnuniyetle meşhudumuz olmaktadır ki , bugünkü nişvarımız hakiki icaba takarrup etmektedir.Her halde daha cesur olmak lüzumu aşikardır.
…Bazı yerlerde kadınlar görüyorum ki , başına bir yemeni , peştamal veya buna mümasil bir şeyler atarak yüzünü gözünü gizler ve yanından geçen erkeklere karşı ya arkasını çevirir veya bir yere oturarak yumulur.Bu tavrın mana ve medlülü nedir? Efendiler , medeni bir millet anası , millet kızı bu garip şekle bu vahşi vaziyete girer mi? Bu hal milleti çok gülünç gösteren bir manzaradır.Derhal tashihi lazımdır.
-http://tr.wikisource.org/'den-
